Over collimeren van Newtons is al veel geschreven, men maakt veelal gebruik van collimatie-kapjes, lasers e.d. Maar gaandeweg ben ik liefhebber geworden van de Catseye methode. Een originele methodiek welke behoort tot een van de meest precieze wijzen van collimeren.
Een disclaimer; ik laat hier zien hoe ik mijn Newton collimeer met behulp van een paar Catseye tools op een blijkbaar redelijk goede wijze gezien mijn foto’s. Maar het kan best zijn dat ik ergens een steekje laat vallen in uitleg of theorie. Wanneer dit zo is, schroom niet en geef je terugkoppeling in de comments onder het artikel. De “prachtige” website van Jim Fly is waar je alles kan bestellen, hele vriendelijke man en altijd bereidt tot uitleg.
Ik maak hier gebruik van de Blackcat XL cheshire en Infinity XLKP autocollimator. Ook gebruik ik wat fel rode led-verlichting om de spot op de hoofdspiegel goed te belichten en contrast te verhogen.
Waarom Catseye?
Precisie. Collimatie is bedoelt om fouten in de optische lichtwegen tussen hoofd- en vangspiegel en tussen vangspiegel en focus-inrichting weg te werken. Fouten hierin resulteren in coma (de bekende vervormde sterren) en onnodige vignettering (licht-afval naar de randen toe). Afhankelijk van de telescoop en camera of oculair, zal je altijd wel wat last houden van coma en/of vignettering, tenzij je hele dure middelen in gaat zetten. Met behulp van collimatie zijn deze fouten in ieder geval zoveel mogelijk te reduceren.
Het gebruik van Catseye tools is een van de meest precieze wijzen om tot een juiste collimatie te komen. Nadelen welke vaak genoemd worden zijn de kosten en het feit dat deze mate van precisie niet nodig is voor telescopen van F5 en hoger. Ook is het van belang dat de hele focus-inrichting en houders voor de spiegels zo degelijk zijn als een huis, want als dit niet het geval is is ook dan deze mate van precisie niet te halen. Waarom heb ik dan toch besloten, met mijn goedkope F5 scoopje, tot aanschaf hiervan over te gaan? Simpelweg omdat ik in de toekomst vast en zeker een snellere telescoop wil gebruiken en het mij eigen maken van de procedure dus handig is, de tools een leven lang meegaan en ik persoonlijk vind dat wanneer je dan toch gaat collimeren, waarom dan niet iets gebruiken wat in principe al zo nauwkeurig mogelijk is. Nogmaals, dit zijn persoonlijke redenen, uiteraard kan je het gros van de Newtons ook prima collimeren met veel goedkopere middelen.
Hoe gaat het in zijn werk?
Plaatsen van de “Hotspot”
Het is geen vereiste, maar maakt het leven wel stukken makkelijker. De hotspot welke voor een klein bedrag ook verkocht wordt door Catseye is licht reflecterend zodat er een beter contrast ontstaat om reflecties waar te kunnen nemen en welke visueel precies past in de witte ring van de Blackcat cheshire, wat afstelling makkelijker maakt. Men levert hier meteen een doorzichtig template mee, welke past over een bepaald bereik aan spiegel-diameters (op te geven bij de bestelling). De hotspot is hier met een plakbandje aan vast te maken (via 3 openingen, dus ook weer makkelijk los te halen) en wanneer je precies te werk gaat (hetgeen nog wel wat voeten in de aarde kan hebben, neem er de tijd voor) heb je hierdoor de spot precies in het midden van de spiegel. Interessant hierbij was, dat het bekende witte rondje van de fabrikant op mijn spiegel er toch een paar mm naast zat! Dat klinkt als marginaal, maar dat is het dus niet en al meteen een fout welke je kan optellen bij andere fouten die te maken zijn tijdens collimatie. Goed dus, ook wanneer je met simpele middelen collimeert, om dit eens te controleren.
De stappen
Allereerst zorg je ervoor dat je reeds een redelijk goede collimatie met de standaard middelen hebt uitgevoerd, het is van belang dat je focuser loodrecht op de telescoop-buis staat, de secundaire spiegel zo precies mogelijk in het midden van de focuser en juist gedraaid is en dat vang- en hoofdspiegel redelijk goed ten opzichte van elkaar staan afgesteld. Hier zijn allerhande bronnen over te raadplegen (bijv. dit cheezy filmpje), ik ga hier nu verder niet op in.
De Blackcat cheshire is een eenvoudige cheshire met die extra witte ring waarin de hotspot precies past. De XLKP autocollimator heeft 2 pupillen waar je doorheen kijkt, in het midden een beeld waarbij reflecties uiteindelijk op elkaar vallen en 1 reflectie lijken te tonen, ernaast de offset-pupil alwaar je alle reflecties blijft zien en waarmee de secundaire spiegel goed te zetten is.
In de volgende animatie wordt heel eenvoudig weergegeven hoe het stappenplan in zijn werk gaat. De hotspot is dat gele “stralings” symbool, links is het beeld door de zogenaamde “offset pupil” van de Inifinity XLKP collimator, rechts het beeld door de Blackcat Cheshire. Met behulp van het linker-beeld pas je de secundaire spiegel aan, met het rechter-beeld door de cheshire de hoofdspiegel. Je wisselt de twee tools dus steeds af om het geheel in meerdere iteraties goed te zetten.
Na de collimatie is het beeld door de offset-pupil van de collimator dus:
En door de Blackcap cheshire:
Een foto van beide situaties na collimatie onder ideale omstandigheden, door de Blackcat cheshire;
En door de offset pupil van de collimator;
En nogmaals de hele procedure zoals je die kan zien in foto’s;
De procedure, rij:
- de begin situatie van een al grof gecollimeerde setup, links de centrale pupil van de collimator, midden de offset pupil en rechts het beeld door de Blackcat Cheshire;
- met behulp van de offset-pupil zijn deze reflecties op elkaar gezet middels aanpassing van de secundaire spiegel;
- de hoofdspiegel wordt goed gezet met behulp van de Blackcat cheshire;
- de reflecties in de offset-pupil worden weer goed gezet;
- en wederom de hoofdspiegel.
Ik controleer altijd nogmaals of alles hierna goed staat en herhaal de stappen tot dit het geval is.
Lastige zaken in de praktijk
Persoonlijk merkte ik dat het gebruik van Bob’s Knobs op mijn secundaire spiegel, niet fijn werkte. De oorspronkelijke inbus-schroefjes bleken de spiegel toch nauwkeuriger te kunnen bewegen, dit kan liggen aan specifiek de combinatie van de knobs met mijn secundaire houder, maar ik gebruik dus de oorspronkelijke inbus-sleutels. Van belang is dat je in ieder geval vrij precieze aanpassingen kan maken.
De reflecties zoals ze hierboven in foto’s staan aangegeven, zijn in de praktijk vaak wat zwakker. Dit is wat de meeste mensen dus ook het nadeel van deze methode vinden. Na wat oefening echter moet het toch goed kunnen lukken.
Als laatste nog een kleine tip; zorg ervoor dat je de tools niet vastzet met schroefjes of iets dergelijks, dit kan, ook al zijn de tools 2″ een kleine hoek geven welke een onnauwkeurigheid teweeg brengt. Wat ik altijd doe is de telescoop horizontaal op tafel leggen, met de focus-inrichting naar boven. De tools blijven dan zonder vastdraaien zo centraal mogelijk zitten.
Copyright © Vincent Groenewold (auteur) / Jason D. (beeldmateriaal) & © starry-night.nl 2016
Met dank aan Jason D. van CloudyNights, collimatie plaatjes en animaties zijn van zijn hand en met toestemming gebruikt, er is ook een fantastische discussie te vinden aldaar over het kattenoog.
Wederom een erg interessant artikel Vincent, ik blijf toch maar bij mijn SCT :-) .
Dank je! Ik zit opeens vol met inspiratie. haha
Hier kan ik wel wat mee als beginnend Newton gebruiker. Dank Vincent.
Want die heeft geen collimatie nodig?
Het eerste jaar niet, Bobs Knobs en Backyard EOS maakte het eenvoudiger in het 2de jaar.
Zoals ik aangeef in het artikel is het voor de beginner ook prima met de standaard middelen, die zijn veel goedkoper ook. Maar als je F4 of sneller hebt zou ik ze al gaan gebruiken.
Dank Vincent voor deze uitleg. Samen met de originele uitleg moet ik er nu wel uitkomen…
Dat zou top zijn, laat weten of het lukt!
Vincent, ik kreeg een mail binnen van iemand die het artikel las. Deze opmerking stond er bij. Op de optica studiedag in Maart kan dit onderwerp aan bod komen.
Vincent is net vandaag vertrokken naar het verre noorden :-) . Hij zal het vast en zeker nog opnemen in het artikel.
Leuk te lezen dat dit goed opgepikt wordt! Ik had een foto van alle tools, maar in verkeerde oriëntatie gemaakt dus die moet opnieuw, komt eraan.