© 25 mei 2023, Paul Volman & starry-night.nl
Dit artikel gaat over het constateren en herstellen van een mirror-flop bij een Intes MK-72 Maksutov en is het resultaat van mijn bevindingen die zijn beschreven in M13 na het collimeren. De methode beschreven in dit artikel kan in grote lijnen ook gebruikt worden bij de Intes MK-67 en de MK-66.
Inleiding
In het algemeen is mirror-flop bij spiegeltelescopen de speling of het loszitten van de hoofdspiegel op de baffle of centrale buis (niet te verwarren met mirror-shift, hetgeen het scheefdrukken van de hoofdspiegel is ten gevolge van een excentrisch aangrijpende focusser, zoals bij een Schmidt-Cassegrain telescoop). Doordat bij een equatoriale opstelling de telescoop tijdens het langs de hemel bewegen ten opzichte van de horizon roteert, kan de spiegel gaan kantelen onder invloed van de veranderende richting van de zwaartekracht. Er zijn verschillende oorzaken voor het veranderen van de stand van de hoofdspiegel bij spiegeltelescopen, waarbij vermeld moet worden dat dit, afhankelijk van de constructie van de telescoop, niet in alle gevallen opgelost kan worden. Vooral als het focussen gedaan wordt door de hoofdspiegel te bewegen is mirror-shift bijna onvermijdelijk en soms gaat dit ook weer gepaard met mirror-flop (in het artikel Invloed van mirror-flop op de collimatie van een C11 wordt dit aspect behandeld).
Hoewel een Intes MK-66 wel een beweegbare spiegel heeft om te focussen, heeft hij door zijn constructie normaal gesproken geen last van mirror-flop. De spiegel wordt namelijk over de baffle geschoven door een hefboomconstructie die aan de ene kant aan de focusknop zit bevestigd en de andere aan een vast punt op de visual back. Hoewel dit artikel over een Intes MK-72 Maksutov telescoop gaat, is wat hier behandelt wordt ook van toepassing op de MK-67 en MK-66.
Intes Maksutov telescopen zijn over het algemeen robuust en collimatie-vast gemaakt. Toch is het mogelijk dat door omstandigheden problemen naar voren komen die je op het eerste gezicht niet zou verwachten en daar behoort mirror-flop ook bij. Het blijkt dat, met name bij oudere telescopen, dit probleem zich nog wel eens voordoet. In dit artikel bespreek ik naast hoe mirror-flop te constateren en wat de oplossing is, tevens hoe een Intes MK-72 Maksutov in elkaar zit en waar je op moet letten. Daarbij verwijs ik graag naar het artikel Collimeren van een Intes MK-72 Maksutov waarin het collimeren van deze Intes Maksutov uitvoerig behandeld wordt.
Dit artikel bestaat uit twee delen: In het eerste deel wordt het herkennen van het probleem besproken. In het tweede deel laten ik de oplossing van het probleem zien en ook hoe je de telescoop uit elkaar haalt, niet alleen voor reparatie, maar ook voor onderhoud.
Herkennen van het probleem: In mijn geval gaat het dus om een Intes MK-72 Maksutov die na verloop van tijd last kreeg van mirror-flop. Dit proces ging zeer geleidelijk met eerst zeer kleine afwijkingen, wat vaak aan seeing of flexuren verweten werd, maar later nam de afwijking meer grilligere vormen aan en weet je dat er iets aan de hand moet zijn.
Vooral bij langere opname kwam dit probleem daar voren. Werd bij lange opnamen gebruik gemaakt van een Off-Axis Guider (OAG), dan was er eigenlijk aan de foto’s niets te zien, maar werd er gebruik gemaakt van een aparte guider-telescope dan werden de sterren meer ovaal of zelfs streepjes en hoe langer de opname duurde hoe ovaler de sterren werden, afbeelding 1 laat dit goed zien. De afbeelding is een foto van M101 en is een stack van 30 subs van 200 seconden met een Player-One Saturn-C SQR camera. Deze stack is gemaakt met MaximDL, met de alignment op de sterren. Het guiden is gedaan met een Robtics 80ED telescoop en een ASI174MM camera. Als je inzoomt op de afbeelding dan zie je duidelijk dat de sterren niet rond zijn maar ovaal. Ga je echter deze 30 subs in MaximDL stacken zonder alignment met de combine methode ‘sum’ dan krijgen een heel ander beeld, zoals in afbeelding 2 te zien is.
Mijn Intes MK-72 had ergens last van en het heeft even geduurd voordat ik er achter kwam dat dit probleem te maken had met mirror-flop. De oorzaak hiervan is dat de hoofdspiegel speling heeft op de centrale buis of baffle waarmee de spiegel zit bevestigd. Ik heb ook het vermoeden dat dit probleem al heel lang speelt, maar doordat ik over het algemeen met een OAG werk is dit niet eerder opgevallen. De telescoop moest dus uit elkaar.
Het demonteren van de Intes MK-72
De MK-72 bestaat uit drie delen die op de aluminium behuizing bevestigd zitten. Dit zijn de focusser, de hoofdspiegel met stelplaat en spiegelcel en de meniscuslens met vangspiegel aan de voorkant. Als eerste gaan we de positie van de spiegelcel en meniscusring op de behuizing met tape markeren, zodat later deze delen weer op de zelfde manier op de behuizing geplaatst wordt. Daarna wordt de focusser verwijderd. Bij mijn Intes is de standaard focusser vervangen voor een Moonlite 2-inch focusser en deze zit met 4 kleine inbusboutjes geklemd om de ring van de visual back, zie afbeelding 3. Afbeelding 4 laat de Moonlite focusser zien met de 4 kleine inbusschroefjes, boven, onder, links en rechts. Met deze schroefjes is het ook mogelijk de focusser iets zijwaarts te verplaatsen daarmee de radiale as te stellen is. Nu kunnen we de schroeven, waarmee de spiegelcel met visual back aan de buis zit bevestigd, losgedraaid worden en kan de hele spiegelcel uit de buis geschoven worden. Wat nu overblijft is de complete spiegelcel, zie afbeelding 5, bestaande uit de visual back, hoofdspiegel, baffle en de stelplaat (deze zit onder de spiegel).
Nu kunnen we inspecteren wat er aan de hand is en of de spiegel inderdaad speling heeft om de baffle. Dit bleek inderdaad het geval te zijn en niet zo’n beetje ook. Ik heb daar een filmpje van gemaakt, zie film 1.
In dit filmpje is duidelijk te zien dat er beweging in de hoofdspiegel zit, dus mirror-flop is echt aanwezig.
Nu moet worden vastgesteld wat de oorzaak daarvan is en hoe we dit gaan oplossen.
Om dat te kunnen doen zal de visual back met spiegel en baffle losgehaald moeten worden. In de visual back zit een ringmoer waarmee de baffle op de stelplaat wordt vastgezet. Om deze ringmoer los te draaien heb ik een baffle-moersleutel gemaakt, zie afbeelding 6.
Met deze moersleutel is het mogelijk om de ringmoer van de baffle los te draaien, zie afbeelding 7. Ik raad echt aan om zo’n moersleutel te maken. De ringmoer zit erg vast en is zelfs voorzien van een soort LocTite. Er is behoorlijk veel kracht nodig om hem los te draaien en als je met een punttang of iets dergelijk bezig bent, schiet je zo uit met alle gevolgen van dien. Goed gereedschap is het halve werk zeggen ze. De moersleutel is een stalen plaatje van 2mm dik en daar heb ik het binnenstuk uitgefreesd zodat die precies in de groeven van de ringmoer past.
Hou nu met één hand de baffle aan het uiteinde vast en steun hiermee op tafel. Laat die hand niet los. Met de andere hand is de ringmoer los te draaien. Leg de ringmoer op tafel maar hou de baffle nog steeds vast. Nu kun je met de andere hand de visual back met stelplaat optillen. De baffle met spiegel hou je nog steeds vast met de ene hand, zie afbeelding 8. Leg de visual back, zie afbeelding 9, op de tafel en hou de onderkant van de spiegel met die hand tegen zodat je alles kunt omdraaien en leg daarna de spiegel met de achterkant op tafel, zie afbeelding 10. De baffle is nu uit de hoofdspiegel te tillen en ziet er uit als in afbeelding 11. Let op dat je het oppervlak van de spiegel niet aanraakt.
De oorzaak van het loszitten van de hoofdspiegel heeft te maken met de rubberen blokjes op de stelplaat, in afbeelding 12 rood omcirkeld.
De hoofdspiegel zit geklemd tussen de drie rubberen blokjes in de rand van de baffle-buis, zie afbeelding 11, en met de drie rubberen blokjes op de stelplaat, zie afbeelding 9 en afbeelding 12. Deze rubberen blokjes worden na verloop van jaren hard en verliezen hun veerkracht. Bij mijn Intes MK-72 hadden de rubberen blokjes op de stelplaat een dikte van 1,78mm. Ik heb deze blokjes vervangen voor nieuwe rubberen blokjes van 2,09mm en die vastgelijmd op de stelplaat. Omdat de rubberen blokjes van de baffle-buis precies tegenover de rubberen blokjes op de stelplaat zitten, kan de spiegel iets geklemd zitten zonder dat er vervorming in de spiegel gaat optreden. Na het vervangen van de rubberen blokjes kan de hele spiegelcel met baffle-buis weer in elkaar gezet worden. Let hierbij op dat het kleine inbusboutje op de baffle-buis in afbeelding 11 in de spiebaan valt van de stelplaat, daarmee komen de rubberen blokjes tegenover elkaar te staan. Controleer ook of de pijl op de achter- en zijkant van de spiegel overeen komt met de pijl op de spiegelcel. Draai als laatste de ringmoer weer goed vast met de speciale sleutel. De spiegel zit nu vast en de telescoop kan weer verder in elkaar gezet worden.
Het collimeren van de Intes MK-72
Na deze hersteloperatie moet de telescoop weer opnieuw afgesteld worden. Bij Intes MK-72 Maksutov zijn de focusser, hoofdspiegel, meniscuslens en vangspiegel allemaal losse onderdelen die op elkaar afgesteld moeten worden. De meniscuslens en vangspiegel zijn bij deze renovatie niet uit elkaar geweest, dus dat vereenvoudigd het collimatieproces, maar omdat de hoofdspiegel en baffle losgehaald zijn, moest ook de focusser losgehaald worden en om dat allemaal weer opnieuw te kunnen collimeren zal toch ook de meniscuslens met vangspiegel even verwijderd moeten worden om plaats te maken voor een tijdelijke nylon spin die helpt bij het collimeren. Deze hele collimatieprocedure wordt uitvoerig besproken in het artikel Het collimeren van een Intes MK-72 Maksutov en ik raad aan deze procedure stap voor stap uit te voeren.
Conclusie
Ook al heeft een Intes Maksutov een vaste spiegel, is het ontstaan van mirror-flop in de loop der jaren toch mogelijk, omdat de rubberen blokjes waarmee de hoofdspiegel zit vastgeklemd, toch uitdrogen en/of hard worden, waardoor de veerkracht van het rubber verdwijnt. Dit kan bij de MK-72, maar ook bij de MK-67 en MK-66 voorkomen. Het proces gaat zeer geleidelijk, maar zijn er problemen bij het guiden dan is het goed eerst een test doen om te kijken of die guide-problemen niet aan mirror-flop te wijten zijn en, indien dit wel het geval is, is dit toch redelijk simpel te herstellen.
(c) 25 mei 2023, Paul Volman & starry-night.nl